Głównej zawartości

Komunikat alertu

Ta strona korzysta z cookies. Bez zmiany ustawień pliki są zapisywane na urządzeniu.

 

Tadeusz Rejtan Szlachcic litewski. Urodził się 20 sierpnia 1742 w Hruszówce. Uczęszczał do Collegium Nobilium, a następnie służył w Wielkiej Litewskiej Chorągwi Buławy. Był posłem Nowogródzkim. Brał udział w konfederacji barskiej.
Był - razem z Michałem Korsakiem - posłem na sejm rozbiorowy 1773 - obrany przez sejmik nowogrodzki, który swych posłów opatrzył instrukcją: bronić całości Polski z narażeniem życia i mienia. Do historii wszedł dzięki swemu zachowaniu w sejmie. Wierny swym przekonaniom i instrukcjom sejmiku czynił wysiłki zmierzające do niedopuszczenia do ratyfikacji przez sejm traktatu rozbiorowego, nie dał się zastraszyć ani przekupić. Gdy zawiodły składane przezeń protesty, a na niczym spełzły próby przekonania posłów - rzucił się w dramatycznym geście na próg drzwi, wiodących z sali poselskiej do przedsionków sali senatorskiej warszawskiego zamku, zagradzając w ten sposób drogę posłom. Lubomirski i towarzyszący mu posłowie przechodzili przez niego. Po wyjściu Lubomirskiego pozostało w sali zaledwie kilkunastu posłów. Do wieczora rozeszli się wszyscy oprócz Reytana, Korsaka i Bohuszewicza.

Po sejmie wycofał się z życia publicznego, osiadając w rodzinnej wsi Hruszówce, gdzie dnia 8 września 1780 roku zmarł, najprawdopodobniej śmiercią samobójczą. Wkrótce nastał czas próby ratowania Rzeczypospolitej - okres Sejmu Czteroletniego, który uchwalił wiekopomną Konstytucję 3-go Maja. W tym czasie w nieżyjącym już Reytanie uznano bohatera narodowego. Jego portret zawisł w galerii sławnych Polaków zamku warszawskiego obok Czarnieckiego, Żółkiewskiego, Wiśniowieckiego czy Chodkiewicza. Sejm Wielki uznał jego zasługi specjalną uchwałą:

"Mój król, za zgodą skonfederowanych Rzeczypospolitej stanów, w tej porze,
gdzie przywróceniem sił Rządu Rzeczypospolitej (...) mamy wdzięczną czułość
długiem pamięci tego szanownego Polaka"


Przez cały okres zaborów pamięć Reytana droga była Polakom. Scena z zamku warszawskiego, ów akt Reytanowskiego protestu, doczekały się pędzla Jana Matejki. Ale już wcześniej - uczcił Reytana Mickiewicz, kreśląc słowem jego portret w soplicowym dworze:

"... w polskiej szacie siedzi Reytan żałosny po wolności stracie.
W ręku trzyma nóż, ostrzem zwrócony do łona.
A przed nim leży "Fedon" i żywot Katona..."


W Krakowie przy zbiegu ulic Basztowej i Łobzowskiej, na skwerze do 1945 roku stał pomnik Reytana. Miał być odbudowany, ale zamiar ten nigdy nie został zrealizowany.

Dziś w społeczeństwie polskim pamięć i cześć dla Reytana jakby przygasła. Czyżby był bohaterem niewygodnym? Czyżby przykład jego życia był dla zbyt wielu Polaków czymś nazbyt niemiłym, burzącym spokój sumienia ?

Czegóż to uczy nas Tadeusz Reytan? - tego, że można być nieprzekupnym wśród skorumpowanych, odważnym wśród zastraszonych, bezkompromisowym wśród uległych, uczciwym aż do końca, do beznadziejnego końca. I uczy też, że w sytuacjach, gdy wszystko już jest stracone, do uratowania pozostaje jeszcze honor.

Bardzo to dziś niepraktyczny bohater. Ale niepraktyczny był i wtedy, w kwietniu 1773, gdy rzucił się na próg sali poselskiej, mówiąc do zdradzieckich posłów: "przejdziecie, ale po moim trupie".

Rozbiorowi nie zapobiegł, narażał się nie tylko na szykany, ale nawet na śmieszność. Wtedy nic nie osiągnął, ale już wkrótce stał się bohaterem narodowym, zaś ci, którzy wtedy w zamku warszawskim triumfowali, przeklęci zostali jako zdrajcy.

W Tadeuszu Reytanie zyskali Polacy jeszcze jednego sędziego swych sumień. Swój niedawno wydany szkic o Reytanie Leszek Mazan opatrzył mottem z wiersza Syrokomli:


"Przywróć nam Panie, staroświeckich ludzi
Z krzemienną piersią i duszą stalową
Niechaj ich z trumny Twój rozkaz obudzi
Niech w oczy spojrzą, niech przemówią słowa
Abyśmy mogli choć raz, choć z daleka
Zobaczyć w życiu wielkiego człowieka..."

Opis postaci występujących na obrazie Jana Matejki "Rejtan"

W roku 1773 trzy mocarstwa : Rosja z panującą carycą Katarzyną, Prusy z królem Fryderykiem II i Austria z cesarzową Marią Teresą dokonały pierwszego rozbioru Polski. Trójstronna konwencja rozbiorowa została podpisana 5 sierpnia 1772 roku w Petersburgu.


18 września Rosja , Austria i Prusy zażądały od króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego zwołania sejmu, który zatwierdził by rozbiór Polski. Żaden z krajów europejskich nie przyszedł Polsce z pomocą. Ostatecznie w kwietniu 1773 roku zwołano sejm warszawski , który miał oficjalnie zatwierdzić rozbiór Polski.
Obrady tego sejmu przedstawia obraz Jana Matejki - REJTAN - UPADEK POLSKI lub REJTAN NA SEJMIE WARSZAWSKIM W 1773 ROKU. Obraz namalowany przez Matejkę w 1866 roku wystawiony był w Krakowie a następnie w Paryżu, gdzie został nagrodzony medalem I klasy i kupiony przez cesarza Austrii Franciszka Józefa I.

Matejko namalował obraz historiozoficzny to znaczy, że nie odtwarza on określonej chwili dziejowej, daje syntezę epoki, określonego problemu, wzbogacony o interpretacje samego artysty. Obraz jest alegorią. Scena ukazana na obrazie rozgrywa się w sali sejmowej Zamku Królewskiego w Warszawie w czasie sesji sejmu w dniu 21 kwietnia 1773 roku. Sejm ten miał podpisać zgodę na I rozbiór Polski.

Głównym bohaterem obrazu jest TADEUSZ REJTAN (1) poseł patriota, konfederat barski. Rejtan rozdarł na sobie ubranie rzuci się na podłogę wołając: "Kto kocha boga, kto wierzy ojczyźnie niech jej dziś nie odstępuje, wszak widzicie, że tu idzie o zniszczenie praw jej najdroższych!".

Po lewej stronie Tadeusza Rejtana pod portretem carycy Katarzyny malarz przedstawił zdrajców narodu.
FRANCISZEK KSAWERY BRANICKI (2) - postać zasłaniająca twarz . Hetman wielki koronny, współtwórcę konfederacji targowickiej, skazany zaocznie na śmierć, przeszedł na służbę rosyjską. Marszałek sejmu ADAM PONIŃSKI (3) agent ambasadora rosyjskiego w Polsce. Do jego stóp toczy się pieniądz - symbol zdrady. Za swoje usługi agenta otrzymywał 24 tyś. dukatów pensji rocznie. STANISŁAW SZCZĘSNY POTOCKI (4) jeden z twórców i marszałków konfederacji targowickiej . Skazany zaocznie na śmierć.

Matejko starał się ukazać na obrazie "całość faktu dziejowego" i dlatego wprowadza postacie, które nie uczestniczyły w sejmie rozbiorowym. Jedną z nich jest ojciec Stanisława Szczęsnego Potockiego - wojewoda kijowski FRANCISZEK SALEZY POTOCKI (5) - przeciwnik wszelkich związków z Rosją. To postać po lewej stronie obrazu, z rozwianymi włosami, przewracająca fotel z którego spadają dokumenty, jest wzburzony, wyciąga przed siebie ręce jak ślepiec. Poniżej siedzi ówczesny PRYMAS (6) Polski twarz ma odwróconą jak by dystansował się od spraw w sejmie.

Biernym widzem w tym dramacie jest również król STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI (7) stojący pod lożą w której siedzi ambasador Rosji. Matejko uważał króla za postać drugorzędną. Król stoi bezwolny, zadumany lub znudzony, ukradkiem spogląda na trzymany w ręce zegarek i przygląda się tragedii narodu z filozoficznym współczuciem. Poniżej króla stoi ksiądz HUGO KOŁŁĄTAJ (8), pisarz, polityk, działacz Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych i Komisji Edukacji Narodowej, wpatrzony we władcę, ale ten nie zwraca na niego uwagi.

Za Kołłątajem grupa POSŁÓW (9) wyciągająca ręce i szukających ratunku króla. Powyżej loża - siedzą w niej: Nikołaj Repnin (10) generał, ambasador Rosji w Warszawie w latach 1764-1769, oraz 2 damy - Elżbieta Grabowska (11) morganatyczna żona króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, wywierająca na króla znaczny wpływ, nakłaniała go do oportunizmu politycznego. Druga dama to księżna Elżbieta Lubomirska (12) przeciwniczka króla, żona marszałka wielkiego koronnego Stanisława Lubomirskiego właściciela dóbr łańcuckich. W tle obrazu postać mająca łączność psychiczną z protestem Rejtana, to młody chłopak (13) z szablą i rogatywką ozdobioną trójbarwną , jakobińską kokardą. Wznosząc ją w górę daje Rejtanowi znak porozumienia, nadziei, podjęcia walki. Symbolizuje ta postać przyszłe boje Polaków o niepodległość.

Portretu carycy Katarzyny II - władczyni Rosji - w sali polskiego sejmu tak naprawdę nie było.



Bibliografia

1. Centkowska E. Ostatni monarcha.WSiP, Warszawa 1988
2. Chojecki R. Patriotyczna opozycja na sejmie 1773 r "Kwartalnik Historyczny "1972 ,z.3 s.545-562
3. Kaczmarczyk J. Polska : portret lat 960 - 1990. SPRINT-PRESS, Kraków 1991
4. Morawińska A. Malarstwo polskie : od gotyku do współczesności. Auriga 1984
5. Okoń W. Jan Matejko. Wydawn. Dolnośląskie, Wrocław 2001
6. Porębski M. Malowane dzieje. PWN, Warszawa 1962
7. Sztuka i historia : materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki Kraków, listopad 1988. Wydaw. Naukowe PWN, Warszawa 1992
8. Szypowska M. Jan Matejko wszystkim znany .LSW, Warszawa 1985
9. Zawiejski J. Pomoędzy plewą a manną. Czytelnik , Warszawa 1971
10. Zielińska Z. Ostatnie lata Pierwszej Rzeczypospolitej. KAW, Warszawa 1986

Opracowała Małgorzata Chlebowska