Drukuj

Mija kolejna rocznica wybuchu powstania styczniowego. Polski zryw powstańczy przeciwko Rosji rozpoczął się 22 stycznia 1863 roku. Trwał do jesieni 1864 roku. Walki powstania styczniowego swoim zasięgiem objęły ziemie zaboru rosyjskiego. Było ono największym i najdłużej trwającym polskim powstaniem narodowym w XIX wieku.

Do wybuchu powstania przyczyniło się wiele przyczyn. Nasilająca się rusyfikacja i łamanie prawa przez zaborcę powodowało opór społeczny i tworzenie tajnych organizacji patriotycznych i spiskowych. Niepodległościowe aspiracje u Polaków podbudowała w dużym stopniu klęska Rosji w wojnie krymskiej. Polacy domagali się swobód. Niestety, kolejne manifestacje w rocznice ważnych dla Polaków wydarzeń były krwawo przez Rosjan pacyfikowane. W 1861 roku wprowadzono nawet stan wojenny, najpierw na Litwie, później w Królestwie Polskim. Zapowiedziano pobór Polaków do carskiego wojska. Miał on objąć dwanaście tysięcy mężczyzn związanych z organizacjami konspiracyjnymi radykalnego obozu Czerwonych. Brankę przeprowadzono w Warszawie niespodziewanie w nocy z 14 na 15 stycznia 1863 roku. Działania te  stały się bezpośrednią przyczyną podjęcia decyzji o wybuchu powstania. Ustalono termin rozpoczęcia walk na 22 stycznia 1863 roku. Walkę zbrojną rozpoczął nocny atak na rosyjski garnizony. 

Działaniami powstańczymi kierowali dyktatorzy powoływani przez Rząd Narodowy. Byli to kolejno Ludwik Mierosławski, Marian Langiewicz i Romuald Traugutt, którego stracono na stokach warszawskiej Cytadeli. Z chwilą wybuchu powstania Rząd Narodowy ogłosił Manifest powstańczy, w którym wezwał naród do walki oraz na mocy dwóch dekretów uwłaszczył chłopów i obiecał ziemię bezrolnym uczestniczącym w walce. Rząd Narodowy stał na czele państwa podziemnego, dysponował własną administracją, policją, aparatem podatkowym i prasą, a jego rozkazy, sygnowane anonimową pieczątką, spotykały się z ogólnym posłuchem.

Powstanie miało charakter wojny partyzanckiej, w której stoczono około 1200 bitew i potyczek. Czołowymi dowódcami powstania byli: Marcin Borelowski, Dionizy Czachowski, Józef Hauke-Bosak, Antoni Jeziorański, Rafał Krajewski, Apolinary Kurowski, Marian Langiewicz, ksiądz Antoni Mackiewicz, Leopold Narbutt, Edmund Różycki, Edmund Taczanowski, Zygmunt Sierakowski, Walery Wróblewski. Przez oddziały powstania styczniowego przewinęło się około 200 000 ludzi. Mimo początkowych sukcesów powstanie zakończyło się klęską. Kilkadziesiąt tysięcy powstańców zostało zabitych w walkach, blisko tysiąc osób stracono, a około 38 tysięcy skazano na katorgę lub zesłano na Syberię. W Królestwie Polskim szlachcie, której udowodniono udział w powstaniu, skonfiskowano ponad 1600 majątków ziemskich, nałożone kontrybucje osiągnęły 20 mln rubli. Stopniowo zlikwidowano resztki autonomii Królestwa Polskiego, które władze rosyjskie zaczęły nazywać Krajem Nadwiślańskim. Między innymi niemal całkowicie zrusyfikowano szkolnictwo.

Powstanie styczniowe kończy okres polskich powstań narodowych w okresie rozbiorów. Przyczyniło się między innymi do uwłaszczenia chłopów na warunkach korzystniejszych niż w pozostałych zaborach. Przyspieszyło to postęp gospodarczy i społeczny oraz wpłynęło na wzrost ich świadomości narodowej w następnych dziesięcioleciach. Powstanie styczniowe pozostawiło trwały ślad w literaturze i sztuce polskiej. Wywarło duży wpływ na dążenia niepodległościowe następnych pokoleń Polaków.

Opracowano na podstawie stron internetowych.