Drukuj

Utrata niepodległości przez Polskę w 1795 r. rozpoczęła trwające ponad wiek starania o jej przywrócenie. Jednym ze znaczących zrywów narodowowyzwoleńczych, które na stałe zapisały się w naszej historii, było powstanie listopadowe. Wybuchło w nocy z 29 na 30 listopada 1930 roku i skierowane było przeciwko rosyjskiemu zaborcy.

Poprzedziło je w 1828 roku tajne sprzysiężenie w Szkole Podchorążych Piechoty w Warszawie, na czele którego stanął ppor. Piotr Wysocki.

Piotr Wysocki

(ppor. Piotr Wysocki - źródło: Wikipedia)

Sprzysiężenie liczyło około 200 członków i miało kontakty ze środowiskiem studenckim. Spiskowcy zamierzali opanować stolicę i oddać władzę w ręce polityków cieszących się zaufaniem społecznym.

Wybuch powstania wyznaczono na 29 listopada na godz. 18.00.

Hasło do zrywu dał Piotr Wysocki: „Polacy! Wybiła godzina zemsty. Dziś umrzeć lub zwyciężyć potrzeba! Idźmy, a piersi wasze niech będą Termopilami dla wrogów!”.

Działania rozpoczęto od podpalenia browaru na Solcu, w pobliżu koszar wojska rosyjskiego.

Spiskowcom nie udało się zrealizować wszystkich zamierzeń. Grupie spiskowców atakującej Belweder z Ludwikiem Nabielakiem i Sewerynem Goszczyńskim na czele nie powiodła się próba pojmania Wielkiego Księcia Konstantego.

wielki ksiaze konstanty

(Wielki Książę Konstanty - źródło: Wikipedia)

Podchorążowie, idąc przez Nowy Świat i Krakowskie Przedmieście zamieszkane przez bogate mieszczaństwo i arystokrację, wznosili okrzyki: „Do broni, Polacy!”, jednak reakcją na ich wezwania było jedynie zamykanie bram i okiennic. Wyżsi oficerowie polscy odmawiali udziału w „młodzieńczej awanturze” i nie chcieli stanąć na czele powstania.

Część oddziałów polskich opowiedziała się za powstaniem, jednak wiele polskich jednostek było zdezorientowanych i albo zajęło stanowisko neutralne, albo pozostało pod komendą ks. Konstantego.

Momentem zwrotnym Nocy Listopadowej stało się zdobycie Arsenału.

zdobycie arsenalu

(Zdobycie Arsenału - źródło: Wikipedia)

Na Starym Mieście i na Powiślu pojawili się agitatorzy, którzy krzyczeli, że „Moskale naszych mordują” i zachęcali do przyłączenia się do ataku na Arsenał. Mieszkańcy Warszawy byli podatni na antyrosyjskie hasła, więc z okrzykami „Na Arsenał” tłumnie ruszyli pod zbrojownię. Ostatecznie znalazło się tam prawie 2 000 Polaków. Nastąpiło to około godz. 21.00. Po północy jednostki Wojska Polskiego popierające insurekcję razem z uzbrojonym ludem opanowały rejon Starego Miasta, Arsenału i Powiśla. W ciągu nocy opanowali kolejno Leszno oraz place Bankowy i Saski. Około godziny 8.00 rano w ich rękach znajdowało się już całe miasto z wyjątkiem pl. Broni i al. Ujazdowskich. 30 listopada Warszawa była wolna, ale jej społeczeństwo podzielone. Lud opowiadał się za walką, jednak wobec braku rządu powstańczego władzę przejęli konserwatyści. Próby negocjacji z ks. Konstantym zostały storpedowane przez Towarzystwo Patriotyczne, na czele którego stanął Joachim Lelewel, a jednym z najaktywniejszych członków był Maurycy Mochnacki.

joachim lelewel

(Joachim Lelewel -- źródło: Wikipedia)

3 grudnia 1830 roku powołano Rząd Tymczasowy, na czele którego stanął ks. Adam Jerzy Czartoryski. Rokowania z ks. Konstantym zakończono ustaleniem, iż znajdujące się przy nim jednostki polskie wrócą do Warszawy, natomiast sam książę razem z wojskami rosyjskimi odejdzie w stronę granicy.

adam czartoryski

(Książę Adam Jerzy Czartoryski - źródło: Wikipedia)

Pod naciskiem opinii publicznej 18 grudnia 1830 sejm ogłosił powstanie narodowe. 6 lutego 1831 roku ponad stutysięczna armia rosyjska przekroczyła granicę Królestwa, napotykając opór dwa razy mniej licznych wojsk powstańczych. Po bitwach pod Stoczkiem, Wawrem, Białołęką i Grochowem ofensywa rosyjska została powstrzymana, a miesiąc później armia polska przeprowadziła udane kontruderzenie zaplanowane przez gen. Ignacego Prądzyńskiego, zwyciężając pod Wawrem, Dębem Wielkim, Iganiami. Niestety ofensywę polską przerwał wódz naczelny gen. Jan Skrzynecki. Powstanie rozszerzyło się na Żmudź, Litwę, część Białorusi i Ukrainy.

bitwa

(powstaniec listopadowy - źródło: Wikipedia)

bitwa pod iganiami

(bitwa pod Iganiami - źródło: Wikipedia)

bitwa pod stoczkiem

(bitwa pod Stoczkiem - źródło: Wikipedia)

pod grochowem

(bitwa pod Grochowem - źródło: Wikipedia)

26 maja 1831 r. wojska polskie poniosły klęskę bitwie pod Ostrołęką, co miało się okazać przełomowym momentem powstania. Spadało morale wojsk polskich, znaczna część chłopów odmówiła udziału w wojnie, mnożyły się dezercje, narastało niezadowolenie w nękanej epidemią cholery Warszawie. W lipcu 1831 r. wojska rosyjskie przekroczyły Wisłę w pobliżu granicy pruskiej i zbliżyły się od strony zachodniej do Warszawy. Po dwudniowym krwawym szturmie na stolicę Warszawa skapitulowała.

atak rosjan na warszawe

(atak Rosjan na Warszawę - źródło: Wikipedia)

Następstwem klęski powstania listopadowego w październiku 1831 roku były ograniczenie autonomii Królestwa Polskiego i wzmożony ucisk narodu polskiego we wszystkich zaborach.

Kilkadziesiąt tysięcy polskich żołnierzy wcielono do armii rosyjskiej i zesłano w głąb Rosji, na więzienie i ciężkie skazano roboty kilkuset uczestników powstania, 264 osoby skazano na karę śmierci oraz ponad 2 500 na „śmierć cywilną”. Powstańcy w obawie przed represjami masowo opuszczali ojczyznę (Wielka Emigracja). Skonfiskowane polskie majątki ziemskie w Królestwie Polskim przekazano w ręce Rosjan. Uderzono w szkolnictwo i naukę, przeprowadzono masową akcję kasat klasztorów, wiele kościołów katolickich przekazano Cerkwi prawosławnej, zmuszano wiernych do przejścia na prawosławie. Do 1856 r. utrzymano na obszarze Królestwa Polskiego stan wojenny. W Warszawie wzniesiono Cytadelę – twierdzę wojskową, której X Pawilon stał się głównym więzieniem politycznym w Królestwie.

x pawilon

(X Pawilon Cytadeli - źródło: Wikipedia)

kibitka

(kibitka służąca do wywozu zesłańców - źródło: Wikipedia)

Rozpoczęte w listopadową noc powstanie narodowe było największym wysiłkiem zbrojnym w polskich walkach narodowowyzwoleńczych XIX wieku.